Łukasz Marcinek, KAPLICA ŚWIĘTEGO ANTONIEGO

Od dawna trudna i niebezpieczna praca górników wpływała na kształtowanie się ich kultury duchowej. Budowano kaplice, by móc w przestrzeni sakralnej rozpoczynać swój dzień pracy. Kaplice lokalizowano przeważnie przy szybach zjazdowych lub w blisko komór, z których wydobywano sól. Wraz z końcem eksploatacji w danym rejonie kaplice traciły na znaczeniu, ich wyposażenie przemieszczano do miejsc gdzie powstawały nowe.

Jedną z najstarszych kaplic w wielickiej kopalni jest Kaplica świętego Antoniego. Jej wyjątkowość polega na tym, że wykonana jest całkowicie w soli. Fundatorem kaplicy był ówczesny przedsiębiorca w żupie solnej (bachmistrz) Jakub Władysław Morsztyn. W 1698 prawdopodobnie po raz pierwszy w kopalni odprawiono mszę świętą. Zwyczaj odprawiania mszy św. codziennie, dzięki aprobacie króla Augusta II i zezwolenia z Rzymu, trwał do końca XVIII. Wtedy cesarz austriacki Józef II zabronił codziennego odprawiania nabożeństw. Od tej pory msze odprawiano tylko przy głównych świętach kościelnych i ważnych uroczystościach górniczych.

Architektonicznie kaplica św. Antoniego składa się z trzech elementów: prezbiterium, nawy i przedsionka utworzonego z części chodnika prowadzącego do szybu Daniłowicza. Prawie cały obszar prezbiterium zajmuje ołtarz główny z głęboką wnęką pośrodku, w której pierwotnie znajdował się obraz św. Antoniego. Obecnie znajduje się tam krucyfiks i figury Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Antoniego. Po bokach umieszczono figury św. Stanisława i św. Klemensa. W zwieńczeniu ołtarza wykuto postać Boga Ojca. Przed ołtarzem klęczą dwaj zakonnicy. Po prawej stronie wyrzeźbiono scenę Męki Pańskiej w płaskorzeźbionym krucyfiksie w obramowaniu w kształcie serca oraz figurami Matki Boskiej, św. Jana i klęczącą u stóp krzyża Marię Magdalenę. Po przeciwnej stronie w niszy ustawiono posąg ówczesnego króla Augusta II.

W niewielkiej nawie wykuto dwa ołtarze boczne z płaskorzeźbami – św. Piotra
z Alcantary po stronie lewej, a po prawej św. Kazimierza Królewicza. Przy przejściach z nawy do prezbiterium i przedsionka ustawiono parami figury aniołów. Kaplice od przedsionka oddziela arkada z balustradą. Na wprost ołtarza głównego umieszczona jest ambona nad nią jest wyrzeźbiony jest Duch Święty w postaci gołębicy. W narożnikach umieszczony są figury świętych: Piotra, Pawła, Franciszka i Dominika. Przestrzeń przedsionka oświetla XIX wieczny żyrandol z naturalnych kryształów soli.

Obecnie całość wystroju jest mocno wyługowana przez wilgotne powietrze i wycieki wodne. Po dawnym bogatym wystroju niewiele pozostało. Rzeźby i figury uległy destrukcji i obecnie nie przypominają pierwotnego kształtu. Rzeźby, które uległy zniszczeniu wymieniano na nowe. Żeby zahamować procesy niszczące wystrój kaplicy podjęto działania zabezpieczające. Między innymi szyb Daniłowicza oddzielono od kaplicy szklaną ścianą. Obecnie kaplica jest w przebudowie.