Julia Żaba, PRZYRZEKAMY! ŚLUBUJEMY…

Wspomnienie z dzieciństwa

Wspominam rozpoczęcie nauki najpierw w podstawówce, następnie w gimnazjum i liceum, jako ten najbardziej chaotyczny czas: czułam tremę, niepewność i ciekawość, co do nowej szkoły i klasy, obcego środowiska. Lecz uczniem danej placówki: prawdziwym z krwi i kości, który dzierży obowiązek reprezentowania instytucji w jak najlepszy sposób, czułam się dopiero po ślubowaniu. A jakie to były uroczyste dni! Do każdego pasowania na ucznia wszyscy – nauczyciele i uczniowie – podchodzili nader poważnie, odbywały się liczne próby, w podstawówce przygotowywaliśmy scenki rodzajowe; w liceum ślubowanie odbywało się na krakowskim rynku, połączone z obchodami 333 rocznicy Victorii Wiedeńskiej. Jakie początki w polskiej miało ślubowanie, dlaczego zostało zainicjowane i jaką wartość moralną miało wtedy, a jaką ma teraz? Skąd taki zwyczaj wziął się w tradycji nie tylko Polski i jaką odegrał rolę w historii? Tego dowiesz się z poniższego tekstu.

W kulturze średniowiecznej Polski najpopularniejszym ślubowaniem było pasowanie na rycerza, (które zresztą obszernie opisał Henryk Sienkiewicz w swoim słynnym dziele „Krzyżacy”). Zwyczaj ten rycerze zaczęli praktykować ze względu na wpływ ówczesnego Kościoła na wszystkie zabiegi polityczne odgrywane w IX-wiecznej Europie. Wtedy wydarzenie polegało jedynie na przekazaniu miecza przyszłemu rycerzowi (przykładem jest chociażby ślubowanie niemieckiego króla Ottona I Wielkiego). Lecz w trakcie upływu lat wymagania uległy licznym zmianom, a tym samym program uroczystości ślubowania – cztery wieki później przyszły rycerz musiał osiągnąć odpowiedni wiek i odbyć należyty staż w roli sługi rycerza – giermka. Ceremonia miała miejsce najczęściej podczas Zielonych Świątek – i nie przypadkiem wybrano akurat tę datę, ponieważ wiosenna aura pogodowa miał przypominać zesłanie Ducha Świętego na apostołów. Tak wytworzony klimat przypominał o wadze wydarzenia i jego religijnym aspekcie.

W Polsce po raz pierwszy wspomniano o takim ślubowaniu przy okazji pasowania Bolesława Krzywoustego. Dostał on wtedy od swojego ojca, księcia Władysława Hermana, miecz i pas, a następnie razem z ojcem pasował jeszcze wielu swoich rówieśników. Data nie była przypadkowa: uroczystość odbyła się 15 sierpnia 1100 roku, w święto Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Z kolei Henryk Sienkiewicz we wspomnianych już „Krzyżakach” opisuje ślubowanie rycerza swojej ukochanej – był to zwyczaj zachodni, dlatego praktykowali go jedynie rycerzy obyci w świecie, często podróżujący. Wydarzenie pisarz przedstawił poprzez ślubowanie głównego bohatera swojej wybrance, Danusi:

Ślubuję jej, iż stanąwszy w Krakowie powieszę pawęż na gospodzie, a na niej kartkę, którą mi uczony w piśmie kleryk foremnie napisze:, jako panna Danuta Jurandówna najurodziwsza jest i najcnotliwsza między pannami, które we wszystkich królestwach była. A kto by temu się sprzeciwił, z tym będę się potykał póty, póki sam nie zginę albo on nie zginie – chybaby w niewolę radziej poszedł.
– A potem – uznawszy od pana Mikołaja z Długolasu, jako mać panny Jurandówny za przyczyną Niemca z pawim grzebieniem na hełmie ostatni dech puściła, ślubuję kilka takich pawich czubów ze łbów niemieckich zedrzeć i pod nogi mojej pani położyć. [1]

Według definicji, ślubowanie jest konwencjonalną, sformalizowaną i uroczystą deklaracją składana przez osobę, która publicznie zobowiązuje się (przyrzeka, obiecuje) osiągnąć określony cel lub przestrzegać określonych zasad (np. prawnych lub etycznych). Polega na ustnym wygłoszeniu ustalonych słów, a często także własnoręcznym podpisaniu samego tekstu. Ślubowanie może być złożone prywatnie (np. w przekonaniu, iż czyni się to wobec Boga) lub w obecności ludzi, w tym w obecności przedstawiciela określonego podmiotu (organu). Złamanie ślubowania (sprzeniewierzenie się jemu) może skutkować swoistymi sankcjami, np. utratą honoru i czci lub sankcjami prawnymi. [2] Samo słowo ślubowanie pochodzi od słowa ślub. Z kolei zwyczaje i obrzędy towarzyszące tej ceremonii uległy licznym zmianom na przestrzeni wieków. Znana jest historykom uroczystość swaćby, którą praktykowali Słowianie w jeszcze przedchrześcijańskiej Europie. Dla ówczesnych Słowian ożenek był praktykowany jedynie wtedy, gdy obie strony wyrażały chęć do połączenia rodów. W późniejszych wiekach szerzono plotki, według których nasi pogańscy przodkowie aranżowali małżeństwa poprzez gwałty, kupno lub uprowadzenia. W rzeczywistości wszystko odbywało się za dwustronnym porozumieniem, a zabieg z kategorii „transakcji” miał miejsce jedynie podczas wymiany darów tuż po uroczystości. Za rzeczywiste uprowadzenie groziły liczne kary w postaci odwetu – rodzina uprowadzonej mogła doprowadzić do pościgu winnego, a nawet jego zamordowania. W uroczystości zaślubin najważniejszą rolę odgrywał swat i pełnił on rolę księdza. Cieszył się powagę i powszechnym uznaniem, a zwyczaj zawierania małżeństw poprzez swatów przetrwał aż do XVI wieku.

Tekst aktu ślubowania uczniów klasy pierwszej szkoły podstawowej brzmi:

Ślubuję być dobrym Polakiem

Dbać o dobre imię swojej klasy i szkoły.

Przyrzekam uczyć się pilnie, szanować wszystkich, którzy pracują w szkole.

Będę starał się być dobrym kolegą,

Chcę swym zachowaniem i nauką sprawiać radość rodzicom i nauczycielom.

Będę się starał być coraz lepszym, będę kochał swoją Ojczyznę.

W tych słowach zawarte są wszystkie sposoby na bycie dobrym obywatelem, uczniem, człowiekiem. Jak duża jest moc współczesnej przysięgi? Coraz więcej ludzi decyduje się na cywilne Uczynię wszystko, aby nasze małżeństwo było zgodne, szczęśliwe i trwałe niż na kościelne I że cię nie opuszczę aż do śmierci. Z kolei wiele lekarzy nie ukrywa, że nie pamięta już nawet słów przysięgi Hipokratesa. Nie zapominajmy, zatem o swoich własnych zasadach, pamiętajmy o wadze słowa „przysięgam”, czy „obiecuję”. Wartość słów honoru zawsze będzie mieć ogromne znaczenie dla świadków i zobowiązywać do jak najszybszego sfinalizowania obiecanych działań. Bo jak pisał Mickiewicz:

Bo kto przysięgę naruszy, Ach, biada jemu, za życia biada!
I biada jego złej duszy. [3]

1. Henryk Sienkiewicz – Krzyżacy, rozdział drugi, wydanie internetowe: literat.ug.edu.pl
2. wikipedia.org
3. Adam Mickiewicz – Świtezianka