Małgorzata Jaworska, BIBLIOTERAPIA, CZYLI LECZNICZA MOC KSIĄŻEK

Istnieje wiele rodzajów terapii zajęciowej, mających na celu uaktywnić pacjenta, usprawnić go psychicznie lub fizycznie. Jedną z ciekawszych form, choć jeszcze mało znaną i docenianą jest biblioterapia. Pojęcie to wywodzi się od dwóch wyrazów greckich: biblion – co oznacza książkę i therapeo – leczę (leczenie książką). Po raz pierwszy terminu tego użyto w 1916 r. Ma ona pomagać w procesie rozwoju dzieci i młodzieży, przyczyniać się do integracji osób niepełnosprawnych, nieprzystosowanych społecznie, z zaburzonym zachowaniem (1).

Pojęcie biblioterapii sięga korzeniami czasów starożytnych. W bibliotece w Aleksandrii widniały już słowa: “Lekarstwo na umysł”. W 1272 r. w szpitalu Al.-Mansur w Kairze stosowano czytanie Koranu w ramach terapii (2), w Europie w XVIII wieku włączono pobożne teksty do programów leczenia psychicznie chorych: w 1802 r. Beniamin Rush zalecał czytanie książek świeckich w celach terapeutycznych.

Biblioterapia jako dyscyplina naukowa nie ma długiej tradycji, choć – jak podaje bibliotekoznawca z krakowskiej WSP Lidia Ippoldt – termin ten pojawił się po raz pierwszy w Polsce już w latach trzydziestych dwudziestego wieku; określano nim “działalność terapeutyczną, w której główne narzędzia działania stanowi książka”. Pojęcie biblioterapii zostało przypomniane w latach sześćdziesiątych. W “Encyklopedii wiedzy o książce” z 1971 r. czytamy: “biblioterapia – stosowanie lektury książek i innych materiałów drukowanych jako środka terapeutycznego w leczeniu chorych”. Według “Encyklopedii współczesnego bibliotekarstwa polskiego” z 1976 r. biblioterapia to “dział psychologii czytelnictwa znajdujący się również w sferze zainteresowań medycyny, pedagogiki socjologii”.
Szersze definicje wskazują na rolę pomocy psychicznej, świadczonej za pośrednictwem lektury, w opanowywaniu doraźnych reakcji chorego i rozwiązywaniu jego problemów życiowych, zwłaszcza w sytuacji choroby, zmian w zachowaniu, zaburzeń systemu nerwowego i psychiki.

Podstawy biblioterapii stworzył N.A. Rubakin, który od 1919 r. w Instytucie Bibliopsychologii w Lozannie zapoczątkował badania nad reakcjami indywidualnych czytelników.
Biblioterapia traktowana jest jako działanie terapeutyczne oparte o stosowanie materiałów czytelniczych rozumianych jako środek wspierający proces terapeutyczny w medycynie. Jest rodzajem psychicznego wsparcia, pomocy w rozwiązywaniu osobistych problemów, rodzajem oparcia w procesie osiągania bezpieczeństwa, może być środkiem do realizacji potrzeb.” (3)

Biblioterapię dzielimy na instytucjonalną– polega na zastosowaniu literatury do indywidualnych potrzeb pacjenta i przeprowadzana jest najczęściej przez lekarzy; kliniczną – polega na stosowaniu głównie literatury wyobrażeniowej i dotyczy pacjentów z problemami emocjonalnymi lub behawioralnymi; a także wychowawczą (rozwojową) – są dostosowane do fizycznych i psychicznych potrzeb pacjenta, ale mają na celu rozwiązanie konkretnych, istotnych dla nich problemów.
Natomiast w zależności od zastosowanych środków i technik biblioterapeutycznych wyróżniamy: biblioterapię reminiscencyjną – odwołuje się do wspomnień uczestników, biblioterapię behawioralną – ma na celu głównie zmianę zachowania. (4)

Materiały biblioterapeutyczne dzielimy na : materiały uspokajające, pobudzające, refleksyjne, religijne. Podstawowe techniki biblioterapeutyczne, stosowane w zależności od założonych celów, poruszanego problemu, składu uczestniczącej grupy, przewidzianych efektów, miejsca i czasu zajęć to np.: głośne, samodzielne czytanie tekstów przez dzieci, pisanie listu do bohatera literackiego, słuchanie tekstów biblioterapeutycznych o charakterze relaksacyjnym lub aktywizującym. (5)

W procesie biblioterapeutycznym możemy wyróżnić następujące etapy: diagnoza – zarówno rozpoznanie problemów pacjenta (wychowanka), jak i przewidywanie skutków planowanego działania terapeutycznego, dobór literatury ściśle związany z daną sytuacją terapeutyczną, postępowanie terapeutyczno-wychowawcze – czytanie indywidualne lub zbiorowe (niekiedy tylko słuchanie) wzbogacone dodatkowymi formami pracy – którego celem jest wywarcie odpowiedniego wpływu na pacjenta. (6) Możliwe korzyści płynące z biblioterapii obejmują osiągnięcie pożądanych wyników, dzięki małemu nakładowi czasu, pieniędzy i wysiłku (np. zwiększenie umiejętności samodzielnej zmiany i zmniejszenie przekonań , które ją utrudniają).

Przeciwwskazania do stosowania biblioterapii obejmują ograniczone zdolności czytania i prawdopodobieństwo, że klient będzie postępować zgodnie z instrukcjami, np. z powodu przeszkód osobistych lub środowiska.
Zaletą biblioterapii jest to, że pozwala ludziom osiągnąć pożądane zmiany w ich postaci własnej. Na rynku pojawiły się podręczniki do samopomocy. Jednak należy uważać, gdyż niebezpieczeństwa nieskutecznej samopomocy są ogromne. Należą do nich: wzrost beznadziejności i bezradności, pogorszenie problemów, gdy pożądane rezultaty nie występują, zaniedbanie innych metod, które mogą być udane, takie jak konsultacja lekarza. (7)

Zagadnienie biblioterapii nadal pozostaję w kręgu zainteresowania pedagogów i psychologów, jako forma leczenia różnych zaburzeń. Wydawałoby się, że temat ten został już wyczerpany. Jednak wciąż można się wykazać proponując nowe techniki biblioterapeutyczne, scenariusze zadań. Można prowadzić badania w celu ich ulepszenia. Biblioterapia ze względu na swoje zalety i korzyści płynące z jej stosowania, wciąż pozostaje ważnym tematem. Tworzenie nowych bibliografii, uwzględniających nowe publikacje może stać się cenna pomocą dla biblioterapeutów.

Wikipedia, 2010, http://pl.wikipedia.org/wiki/Biblioterapeuta
http://teresasturgulewska.blogspot.com/2008/01/historia-biblioterapii.html, dostęp: listopad 2017
Teresa Sturgulewska, 2008, http://teresasturgulewska.blogspot.com/2008/01/scenariusze-zaj-terapeutyczno.html
Tamże.
Tamże.
Tamże.
Gambrill, 2010, “Bibliotherapy.” Encyclopedia of Behavior Modification and Cognitive Behavior Therapy. 2005. SAGE Publications. http://www.sage-ereference.com/cbt/Article_n44.html

Bibliografia:

Biblioterapia. http://marza83.wordpress.com/category/biblioterapia/, 24.02.2010
Gambrill, (2010). “Bibliotherapy.” Encyclopedia of Behavior Modification and Cognitive Behavior Therapy. 2005. SAGE Publications. http://www.sage-ereference.com/cbt/Article_n44.html, 13.04.2010

Teresa Sturgulewska, (2008). http://teresasturgulewska.blogspot.com/2008/01/scenariusze-zaj-terapeutyczno.html, 24.02.2010

Wikipedia, (2010). http://pl.wikipedia.org/wiki/Biblioterapeuta, 24.02.2010